Atmaca

Atmaca, Kartalgiller familyasından olup gündüz yırtıcı kuşları (Falconiformes) takımının alt familyasına ait kuş türlerine verilen ortak addır. Bu cinste olan bazı kuş türleri çakır kuşu olarak adlandırılmaktadır. Bacakları ve kuyrukları vücuduna göre uzun olmakla birlikte vücutları geniş ve oldukça kısadır. Bu özellikleri ile atmacalar, avlarına yetişebilmek için kısa sürede büyük hızlara erişebilmekte ve sık ağaçlar arasında bile ustaca manevralarını gerçekleştirebilmektedir. Şahin, kartal ve tuygun gibi kuş türlerinden ayrılan en önemli özelliği bu kuş türlerinin heybetlerinin büyük olmasına rağmen çabuk manevra yapamadıkları için öne geçmektedirler.

Genel olarak ormanlarda yaşayan ve daha çok küçük kuşlarla beslenen atmacalar, dünyadaki tüm ormanlık bölgelerde bulunmaktadır. Kuzeybatı Afrika, Avrupa'nın ılıman bölgelerinde ve tüm Asya'da daha yoğun olarak görülmektedir. Erkek türleri dişi türlerinden daha küçüktür. Ağırlıkları 200-300 gr arasında değişmektedir. Tüyleri üst bölümde düzgün, siyahımsı kahverengi; dişi türlerinde daha koyu siyahımsı, alt kısımlarda ise koyu kahverengi enine çizgileri bulunmaktadır. Beyaz göz üstü çizgileri atmacaların en belirgin özellikleri arasında yer almaktadır. Göz, gaga ve ayaküstü bölgelerinde sarımsı renkte olan derileri, görünüşlerini etkilemektedir.

Dallardan içi yumuşak bir astarla kaplanmış yuvalarını büyük ağaçlara yapmaktadırlar. Dişi atmacalar, kahverengi lekeli beyaz yumurtalarının üzerinden beş hafta boyunca kuluçkaya yatmaktadır. Bu süreç genelde mayıs- haziran ayında gerçekleşmektedir. Yavruları doğduktan beş ya da altı hafta sonra tüylenirler. Evcil olarak da beslenebilen atmacalar eğitildikten sonra avlarda rahatlıkla kullanılabilmektedir. Ömürleri 11 yıl olan atmacalar yararlı kuşlar arasında yer almaktadır.

Atmacalar, küçük yırtıcı kuşlar gurubunda yer alan göçmen kuş türlerindendir. Genel olarak kertenkele, kurbağa, fare ve küçük hayvanlarla beslenen atmacaların avını yakaladıkları andaki gösterdikleri üstün performans takdire şayandır. Bir ok gibi fırlayarak ani hareketle avını pençeleriyle yakalayan atmacaların ağırlıkları 180-300 gr civarında değişim göstermektedir. Tıp biliminde Accipiter Nisus olarak adlandırılmaktadır. Erkekleri dişi türlerinden daha küçük olan atmacalar genellikle avda daha güçlü ve dayanıklı oldukları için kullanılmaktadır.

Atmacanın erkeğine "Mamulitsa" bir yaşından büyüklere ise "Tüylek" denmektedir. İnsana alışmaları ve eğitilmeleri daha kolay olduğu için tutuldukları senenin yavruları bir yaşını doldurmayanlar tercih edilmektedir. İyi huylu olan atmacalar saklanıp bir sonraki sene avda kullanıldığı gibi nadir olarak doğada kalmış büyük atmacalarla da avcılık yapılmaktadır. Bu türlere ise Hava Tüyleği ismi verilmektedir.

Atmacanın vücudunu örten tüylerin rengine ve bilhassa göğsündeki yazılara göre çeşitli isimler verilmektedir ve bu yazılar aynı zamanda Atmacaların değeri ve yaşı hakkında bilgi vermektedir. Tüylerinin rengi ve şekillerine göre üç ana grupta bulunurlar.

Karalar: Doğada bulunan atmacaların %45-50'si bu türler arasında yer almaktadır. İyi huylu olanları kıymetli olsa da genel olarak huysuz ve avına gitmeyen türlerine sıkça rastlanmaktadır. Kara, Karanın ufağı, Karanın büyüğü, Mçhita Kara, Kara kızıl, Boz Kara, Kel boz Kara, Açık Kara, Kel boz kara Beyaz Karanın büyüğü, Karanın ispiri diye halk tarafından isimlendirilmiş çeşitleri bulunmaktadır.

Kızıllar: Doğada bulunan atmacaların %35-40'ını oluşturmaktadırlar. İyi avcı olarak bilinmektedirler. Kızıl, kızılın ufağı, Kızılın büyüğü, Boz Kızıl, Çam kızıl, Mçhita Kızıl, Kçe Kızıl, Yanmış çam Kızıl, Uça çam kızıl, Beyaz boz kıl, Kızıl ispiri diye çeşitleri bulunmaktadır.

Sarılar: Doğada bulunan atmacaların %10-20'sini oluşturmaktadırlar. Atmacaların en asil türleri arasında yer almaktadırlar. Avcıların dilinde Sarı ve İspiri Atmacaların piri olarak kabul edilmektedir. Sarı, Sarının ufağı, Sarının büyüğü, İpek Sarı, Sarı Çam Kızıl, Sarı boz kızıl, Açık sarı, Yanmış sarı, Beyaz açık sarı, Sarı ispiri diye çeşitleri bulunmaktadır.