Atmaca, Kartalgiller (Accipitridae) familyasından olup gündüz yırtıcı kuşları (Falconiformes) takımının alt familyasına ait kuş türlerine verilen ortak addır. Bu cinste yer alan bazı kuş türleri çakır kuşu olarak da adlandırılmaktadır. Bacakları ve kuyrukları vücutlarına göre uzun, vücutları ise geniş ve oldukça kısadır. Bu özellikleri sayesinde atmacalar, avlarına yetişebilmek için kısa sürede büyük hızlara ulaşabilmekte ve sık ağaçlar arasında bile ustaca manevralar yapabilmektedir. Şahin, kartal ve tuygun gibi kuş türlerinden ayrılan en önemli özellikleri, bu kuş türlerinin büyük heybetlerine rağmen çabuk manevra yapamamalarıdır.

Genel olarak ormanlarda yaşayan ve daha çok küçük kuşlarla beslenen atmacalar, dünyadaki tüm ormanlık bölgelerde bulunabilir. Kuzeybatı Afrika, Avrupa'nın ılıman bölgeleri ve tüm Asya'da daha yoğun olarak görülmektedir. Erkek atmacalar dişilerden daha küçük olup, ağırlıkları 200-300 gram arasında değişmektedir. Tüyleri üst bölümde düzgün, siyahımsı kahverengi; dişi türlerinde ise daha koyu siyahımsı, alt kısımlarda koyu kahverengi enine çizgiler bulunur. Beyaz göz üstü çizgileri atmacaların en belirgin özellikleri arasındadır. Göz, gaga ve ayaküstü bölgelerinde sarımsı renkte olan derileri, görünüşlerini etkiler.

Dallardan içi yumuşak bir astarla kaplanmış yuvalarını büyük ağaçlara yaparlar. Dişi atmacalar, kahverengi lekeli beyaz yumurtalarının üzerinde beş hafta boyunca kuluçkaya yatar. Bu süreç genelde Mayıs-Haziran aylarında gerçekleşir. Yavruları doğduktan beş ya da altı hafta sonra tüylenirler. Evcil olarak da beslenebilen atmacalar, eğitildikten sonra avlarda rahatlıkla kullanılabilir. Ömürleri 11 yıl olan atmacalar, yararlı kuşlar arasında yer alır.

Atmacalar, küçük yırtıcı kuşlar grubunda yer alan göçmen kuş türlerindendir. Genel olarak kertenkele, kurbağa, fare ve küçük hayvanlarla beslenirler. Avlarını yakaladıkları andaki üstün performansları takdire şayandır. Bir ok gibi fırlayarak ani hareketle avını pençeleriyle yakalayan atmacaların ağırlıkları 180-300 gram arasında değişir. Tıp biliminde Accipiter nisus olarak adlandırılırlar. Erkekleri dişilerden daha küçük olan atmacalar, genellikle avda daha güçlü ve dayanıklı oldukları için tercih edilir.

Atmacaların erkeğine "Mamulitsa", bir yaşından büyüklere ise "Tüylek" denir. İnsana alışmaları ve eğitilmeleri daha kolay olduğu için tutuldukları senenin yavruları tercih edilir. İyi huylu olan atmacalar, saklanıp bir sonraki sene avda kullanılabildiği gibi nadir olarak doğada kalmış büyük atmacalarla da avcılık yapılır. Bu türlere ise "Hava Tüyleği" ismi verilir.

Atmacaların vücutlarını örten tüylerin rengine ve bilhassa göğsündeki yazılara göre çeşitli isimler verilir ve bu yazılar aynı zamanda atmacaların değeri ve yaşı hakkında bilgi verir. Tüylerinin rengi ve şekillerine göre üç ana grupta bulunurlar:

Doğada bulunan atmacaların %45-50'si bu türler arasında yer alır. İyi huylu olanları kıymetli olsa da genel olarak huysuz ve avına gitmeyen türlerine sıkça rastlanır. Kara, Karanın ufağı, Karanın büyüğü, Mçhita Kara, Kara kızıl, Boz Kara, Kel boz Kara, Açık Kara, Kel boz kara, Beyaz Karanın büyüğü, Karanın ispiri gibi halk tarafından isimlendirilmiş çeşitleri bulunur.

Doğada bulunan atmacaların %35-40'ını oluşturur. İyi avcı olarak bilinirler. Kızıl, kızılın ufağı, Kızılın büyüğü, Boz Kızıl, Çam kızıl, Mçhita Kızıl, Kçe Kızıl, Yanmış çam Kızıl, Uça çam kızıl, Beyaz boz kıl, Kızıl ispiri gibi çeşitleri bulunur.

Doğada bulunan atmacaların %10-20'sini oluşturur. Atmacaların en asil türleri arasında yer alır. Avcıların dilinde "Sarı" ve "İspiri" atmacaların piri olarak kabul edilir. Sarı, Sarının ufağı, Sarının büyüğü, İpek Sarı, Sarı Çam Kızıl, Sarı boz kızıl, Açık sarı, Yanmış sarı, Beyaz açık sarı, Sarı ispiri gibi çeşitleri bulunur.